Na poczÄ…tku lat 50. producenci z USA wprowadzili do motoryzacyjnego jÄ™zyka powszechnie znane i dziÅ› pojÄ™cie „concept car” – samochód koncepcyjny. Naturalnie odważne, futurystyczne koncepty już wczeÅ›niej pojawiaÅ‚y siÄ™ w Genewie, Paryżu czy innych wielkich salonach, lecz wÅ‚aÅ›nie lata 50. – okres wielkiej, samochodowej prosperity byÅ‚ czasem wizjonerskich prototypów z Detroit. CzÄ™sto Amerykanie zamawiali ich stylizacjÄ™ we wÅ‚oskich firmach nadwoziowych Ghia czy Pininfarina. PrzyciÄ…gaÅ‚y one uwagÄ™ tysiÄ™cy zwiedzajÄ…cych wielkie wystawy motoryzacyjne, byÅ‚y demonstracjÄ… inwencji projektantów i możliwoÅ›ci technologicznych producenta. Niezwykle rzadko trafiaÅ‚y do produkcji w niezmienionej postaci, lecz w sugestywny sposób budowaÅ‚y wizerunek firmy i zachÄ™caÅ‚y do zakupu seryjnych aut. 

20 kwietnia 1954 r. w Hibiya Park w Tokio odbyÅ‚a siÄ™ 1. edycja All-Japan Motor Show. W ciÄ…gu 10 dni ponad póÅ‚ miliona zwiedzajÄ…cych obejrzaÅ‚o ekspozycjÄ™ 254 japoÅ„skich wystawców. Z 267 pojazdów tylko...17 stanowiÅ‚y samochody osobowe. Pracowici JapoÅ„czycy marzyli o wÅ‚asnym aucie, chcieli je podziwiać i kupować. W 1957 r. impreza nosiÅ‚a już nazwÄ™ Tokio Motor Show, a Toyota wystawiÅ‚a model Toyopet Corona (T10), który speÅ‚niaÅ‚ oczekiwania japoÅ„skiej klasy Å›redniej. Boom gospodarczy poczÄ…tku lat 60. sprawiÅ‚, że samochód w kraju Nipponu staÅ‚ siÄ™ powszechnie dostÄ™pnym dobrem, jak kolorowy telewizor czy domowy klimatyzator, a klienci marzyli o wiÄ™kszych, szybszych i bardziej luksusowych pojazdach „Made in Japan”. 25 października 1961 r. Toyota zaprezentowaÅ‚a coupé Toyopet X o harmonijnej linii nadwozia, kojarzÄ…cej siÄ™ z dzieÅ‚ami najlepszych wÅ‚oskich designerów. Niemal milion zwiedzajÄ…cych zareagowaÅ‚o z wielkim entuzjazmem. Sprzedaż seryjnych modeli Toyoty wzrastaÅ‚a także dziÄ™ki przykuwajÄ…cym wzrok konceptom. Rok później sensacjÄ… tokijskiego salonu staÅ‚a siÄ™ Publica Sports z odsuwanÄ… do tyÅ‚u „kapsuÅ‚owÄ…” górnÄ… częściÄ… nadwozia. Prototyp trafiÅ‚ do produkcji jako Toyota Sports 800. W latach 1963-66 Toyota zaprezentowaÅ‚a kolejne futurystyczne koncepty. 

Wyzwanie dla WÅ‚ochów

24 października 1969 r. książę Nobuhito Takamatsu, mÅ‚odszy brat cesarza Hirohito i dyrektor Tokyo Motor Show uroczyÅ›cie otworzyÅ‚ 16. edycjÄ™ tej imprezy. Po krótkim przemówieniu przeszedÅ‚ na stoisko Toyoty i dokonaÅ‚ prezentacji niezwykÅ‚ego pojazdu. Toyota EX-1 byÅ‚a wizytówkÄ… japoÅ„skiego przemysÅ‚u motoryzacyjnego. Niskie, dwuosobowe coupé z nadwoziem w ksztaÅ‚cie klina szokowaÅ‚o zwiedzajÄ…cych. W tym czasie, w dalekim Turynie prezentowano Alfa Romeo 33 Iguana, projektu Giorgetto Giugiaro, a motoryzacyjni dziennikarze ekscytowali siÄ™ futurystycznym prototypem Autobianchi Runabout. Legendarny designer Nuccio Bertone projektowaÅ‚ wÅ‚aÅ›nie prototyp Lamborghini Urraco. 

Wówczas, w 1969 roku styliÅ›ci Toyoty udowodnili, że mogÄ… rywalizować z wÅ‚oskÄ… elitÄ…. Jak w prototypowej Alfa Romeo Montreal przednie reflektory skryto za żaluzjami. NiezwykÅ‚ym rozwiÄ…zaniem byÅ‚ szklany, panoramiczny dach oraz charakterystyczne “skrzelowe” wloty powietrza w tylnym sÅ‚upku. Czteroramienne obrÄ™cze z lekkiego stopu byÅ‚y zapowiedziÄ… Å›wiatowej mody na “alusy”. Innym, niezwykÅ‚ym wówczas, a dziÅ› popularnym elementem stylistycznym byÅ‚y dwie koÅ„cówki ukÅ‚adu wydechowego wkomponowane w nadwozie EX-1. Satoru Nozaki oraz inni designerzy Toyoty wyszli daleko w przyszÅ‚ość: podczas jazdy z dużą prÄ™dkoÅ›ciÄ… umieszczony na dachu spoiler podnosiÅ‚ siÄ™ automatycznie za pomocÄ… elektrycznych siÅ‚owników. Dopiero dwie dekady później Porsche zastosowaÅ‚o podobne rozwiÄ…zanie w modelu 911 Carrera 4, montujÄ…c ruchomy spoiler z tyÅ‚u, na masce silnika. Dla osiÄ…gniÄ™cia niskich oporów powietrza podwozie EX-1 byÅ‚o niemal idealnie gÅ‚adkie. PodzespoÅ‚y i ukÅ‚ad wydechowy zakryto wyprofilowanymi osÅ‚onami. EX-1 miaÅ‚ być samochodem o wysokich osiagach przeznaczonym do szybkich dÅ‚ugodystansowych podróży. EX-1 nie trafiÅ‚ na liniÄ… montażowÄ…, lecz rewolucyjna sylwetka nadwozia staÅ‚a siÄ™ punktem wyjÅ›cia dla zespoÅ‚u projektujÄ…cego pierwszÄ… generacjÄ™ modelu Celica (1970). 

EX-II: sposób na smog i korki

Podczas 16. Tokyo Motor Show 69’, obok EX-1 Toyota zaprezentowaÅ‚a koncepcyjny pojazd, który miaÅ‚ stanowić skuteczne antidotum na zakorkowane ulice japoÅ„skich aglomeracji. EX-II byÅ‚ prototypem maÅ‚ego, dwuosobowego samochodu miejskiego z napÄ™dem elektrycznym. 

Marketingowcy Toyoty zapoznali siÄ™ z badaniami, z których wynikaÅ‚o, że ponad 75 % JapoÅ„czyków używa pojazdu na krótkich dystansach dom-praca-dom, a w samochodzie jadÄ… najwyżej dwie osoby. Krótka, zwarta sylwetka przypominaÅ‚a kroplÄ™ wody. Górna część kabiny byÅ‚a przeszklona i uchylana ku górze, co umożliwiaÅ‚o wsiadanie i wysiadanie na zatÅ‚oczonych parkingach. EX-II nie trafiÅ‚ do produkcji, lecz staÅ‚ siÄ™ poczÄ…tkiem poszukiwaÅ„ zwieÅ„czonych projektem seryjnych hybryd Plug-in. W ideÄ™ maÅ‚ego, przyjaznego Å›rodowisku auta przeznaczonego do ruchu miejskiego wpisuje siÄ™ także zaprezentowana w 2015 r. koncepcyjna Toyota FCV Plus z napÄ™dem wodorowym. 

EX-III i EX-7

Koncepcyjny EX-III byÅ‚ trzecim konceptem Toyoty wystawionym na Tokyo Motor Show 69’ i stanowiÅ‚ wyzwanie dla wÅ‚oskiej superligi GT. ZespóÅ‚ designerów Satoru Nozaki wpisaÅ‚ siÄ™ w najnowsze wówczas trendy w designie samochodów o najwyższych osiÄ…gach i rzuciÅ‚ rÄ™kawicÄ™ Marcello Gandiniemu i Nuccio Bertone. Pojazd byÅ‚ wiÄ™kszy, niższy i szerszy od EX-1 i przypominaÅ‚ wystawiony jesieniÄ… w 1968 roku w Paryżu koncept Alfa Romeo Carabo stworzony przez Gandiniego dla Carrozzeria Bertone. NiezwykÅ‚ym elementem byÅ‚y reflektory wkomponowane w krawÄ™dź natarcia przedniej części nadwozia, której Nozaki nadaÅ‚ ksztaÅ‚t litery V. Na salonie tokijskim w 1970 r. debiutowaÅ‚ koncept Toyota EX-7, nawiÄ…zujÄ…cy nazwÄ… do wyÅ›cigowego modelu 7. Niska, szeroka sylwetka z dwoma szklanymi panelami w dachu wzbudzaÅ‚a skojarzenia z mocno przeszklonym prototypem Lamborgini Marzal (1967) projektu Gandiniego. Dach wraz z bocznymi szybami byÅ‚ odchylany ku górze. Zastosowano 5-litrowy, umieszczony centralnie silnik z Toyoty 7. Po detuningu rozwijaÅ‚ on moc 450 KM. SkrzyniÄ™ biegów umieszczono w ukÅ‚adzie transaxle. Po upÅ‚ywie czterech dekad EX-7 zyskaÅ‚ godnego nastÄ™pcÄ™ w postaci Lexusa LFA. 

Prototypy rekreacyjne

Na przeÅ‚omie lat 60. i 70 zapanowaÅ‚a moda na pojazdy z 3-drzwiowymi nadwoziami kombi-coupé zwane zwykle shooting-brake. Prekursorem byÅ‚ brytyjski Reliant Scimitar, po nim na rynku pojawiÅ‚y siÄ™ BMW 2002 Touring, Volvo P1800 ES oraz prototypowy Peugeot 504 Riviera. Podczas 18. Tokyo Motor Show Toyota zaskoczyÅ‚a zwiedzajÄ…cych koncepcyjnym prototypem rekreacyjnego pojazdu RV-1, spokrewnionego z seryjnym modelem Celica T22. Prócz tradycyjnej pokrywy bagażnika, dostÄ™p do niego byÅ‚ możliwy po uchyleniu ku górze dwóch szklanych paneli. JapoÅ„ska prasa motoryzacyjna okreÅ›liÅ‚a rozwiÄ…zanie znane z Mercedesa 300 SL Gullwing jako „skrzydÅ‚a motyla”. Dla RV-1 zaprojektowano MarinettÄ™ – dedykowanÄ… przyczepÄ™ na Å‚ódź lub skuter wodny. W 1972 debiutowaÅ‚ wiÄ™kszy, czteroosobowy prototyp RV-, Å‚Ä…czÄ…cy cechy coupé, kombi i campera. Boczne panele uchylaÅ‚y siÄ™ odwrotnie niż w RV-1, a wiÄ™c z góry na dóÅ‚. DziÄ™ki temu przestrzeÅ„ wnÄ™trza można byÅ‚o przeksztaÅ‚cić w duży namiot. Toyota okreÅ›laÅ‚a RV-2 jako „rekreacyjny samochód jutra”. Ostatnim prototypem shooting-brake Toyoty byÅ‚ prototyp F101 (1973). W tym czasie zainteresowanie rekreacyjnymi kombi-coupé wygasÅ‚o. 43 lata później Toyota przedstawiÅ‚a zaskakujÄ…cy koncept GT86 Shooting Brake. 

Toyota ESV

Podczas miÄ™dzynarodowej konferencji ESV w Waszyngtonie w maju 1972 r. czoÅ‚owi producenci przedstawili prototypy bezpiecznych samochodów przyszÅ‚oÅ›ci. Kilka miesiÄ™cy później na tokijskim salonie Toyota zaprezentowaÅ‚a prototyp ESV-2. Pojazd przypominaÅ‚ nieco seryjnÄ… CelicÄ™, lecz posiadaÅ‚ wzmocnionÄ… przestrzeÅ„ pasażerskÄ…, kokpit z niepalnego i miÄ™kkiego tworzywa oraz bezpieczne siedzenia zintegrowane z zagÅ‚ówkami. W czerwcu 1974 r. na 5. konferencji ESV w Londynie wystawiono dwa prototypy koncepcyjne ESV (Experimental Safety Vehicle), które speÅ‚niaÅ‚y rygorystyczne amerykaÅ„skie normy federalne NTHSA. Dwuosobowe ESV wyposażono we wzmocnienia drzwi oraz dachu, masywne zderzaki z amortyzatorami oraz szereg innych rozwiÄ…zaÅ„ zwiÄ™kszajÄ…cych szanse kierowcy i pasażerów na przeżycie wypadku. Prototypy ESV poddano testom zderzeniowymi i symulacjom wywrócenia (Roll-over). Do seryjnych pojazdów Toyoty trafiÅ‚y liczne rozwiÄ…zania m.in. bezwÅ‚adnoÅ›ciowe pasy bezpieczeÅ„stwa, przednie szyby ze szkÅ‚a laminowanego oraz widoczne w każdych warunkach pogodowych tylne lampy z szerokimi kloszami.

EX-11: kokpit pełen elektroniki

Zaprojektowana w latach 1979-80 Toyota EX-8 oraz EX-11 różniÅ‚y siÄ™ od wczeÅ›niejszych konceptów koncernu. CaÅ‚kowicie rezygnowano z futurystycznej stylizacji, sÅ‚usznie przewidujÄ…c, że w Å›wiatowym designie lat 80. niepodzielnie zapanujÄ… kanciaste sylwetki oraz proste i ukoÅ›ne linie. Innowacyjne rozwiÄ…zania kryÅ‚y siÄ™ we wnÄ™trzu eksperymentalnej „ósemki”. Próby wprowadzenia elektronicznych wskaźników podejmowano w latach 70. PrzykÅ‚adem byÅ‚ Aston Martin Lagonda, w którym idea kokpitu z wyÅ›wietlaczami okazaÅ‚a siÄ™ totalnÄ… klÄ™skÄ…. Elektronika brytyjskiego supersamochodu notorycznie szwankowaÅ‚a, a caÅ‚ość byÅ‚a zaprzeczeniem zasad ergonomii. W kokpicie Toyoty wprowadzono czytelne wskaźniki z kolorowÄ… grafikÄ… opartÄ… na diodach LED: elektroniczny prÄ™dkoÅ›ciomierz i obrotomierz. Po raz pierwszy w japoÅ„skim samochodzie zastosowano elektronicznie sterowanÄ… klimatyzacjÄ™ z wyÅ›wietlaczem Electro Multi Vision Display. PrzeÅ‚omowÄ… innowacjÄ… byÅ‚a także zaprojektowana wraz z firmÄ… Technics dedykowana miniwieża z graficznym equalizerem. Wkomponowano jÄ… w Å›rodkowÄ… konsolÄ™ pojazdu. 

ŹródÅ‚em napÄ™du byÅ‚ zasilany elektronicznym wtryskiem paliwa, 6-cylindrowy silnik 5M-GEU o pojemnoÅ›ci 2.8 litra i mocy 170 KM, który wspóÅ‚pracowaÅ‚ z 4-stopniowym automatem Aisin z nadbiegiem (overdrive). EX-8 zaprezentowano w 1980 r. na japoÅ„skiej wystawie przemysÅ‚owej w Osace, zaÅ› EX-11 debiutowaÅ‚ na Tokyo Motor Show 80’. Na bazie konceptów EX-8 (znanego także jako Prototyp 359B) i EX-11 zbudowano pierwszy japoÅ„ski personal luxury car – Toyota Soarer (Z10), luksusowe coupé 2+2, które w lutym 1981 r. trafiÅ‚o na rodzimy rynek, szybko zdobywajÄ…c uznanie zamożnych klientów i zaszczytny tytuÅ‚ Japan Car of the Year 1981-82. DziÅ› trudno wyobrazić sobie jakÄ…kolwiek Å›wiatowÄ… wystawÄ™ samochodowÄ… bez koncepcyjnych pojazdów Toyoty. Niewykluczone, że idee znane z dawnych prototypów EX odnajdziemy jeszcze nie raz w przyszÅ‚ych konceptach japoÅ„skiego koncernu.